ถุงน้ำธรรมดา ถ้าเราแบ่งตามช่วงอายุ จะช่วยให้เข้าใจ “กลไกการเกิด” ได้ชัดขึ้น เพราะถุงน้ำในเต้านม (Breast cyst)ในแต่ละช่วงวัย มีสาเหตุต่างกัน
หมอขอแบ่งออกเป็น 3 ช่วงนะครับ
วัย 20–40 ปี / วัย 40 ถึงก่อนหมดประจำเดือน / และวัยหลังหมดประจำเดือน
ต่อไปนี้คือการสมมุตินะครับ ให้นึกภาพเต้านมทั้งเต้าเหมือนพวงลำไยที่ขายเป็นมัด มีก้านคือท่อน้ำนม, “ลูกลำไย” คือ ต่อมน้ำนม (lobule) ในลูกลำไยถ้าเราซูมเข้าไปดู ภายในจะเป็นเหมือน พวงองุ่นเล็ก ๆ ที่อยู่รวมกันแน่นมากๆ
เมื่ออายุมากขึ้น เซลล์ที่อยู่ใน “ลูกองุ่น” เริ่มเสื่อมและหลุดลอกออก
และส่วน “ก้านองุ่น” ที่เป็นท่อน้ำนมส่วนปลายสั้น ๆ ก็จะค่อย ๆ แคบลงจนบางจุดอุดตัน
ในขณะที่ของเหลวที่เซลล์ในลูกองุ่นที่ถูกสร้างตามปกติในแต่ละรอบเดือนระบายออกไม่ได้ จึงค่อย ๆ คั่งอยู่ในลูกองุ่นนั้นจนพองโตขึ้นเรื่อย ๆ กลายเป็น ถุงน้ำ (cyst) ที่เราตรวจพบได้
นี่คือกลไกแบบ “ความเสื่อมตามอายุ” ของถุงน้ำในเต้านมที่มักพบในผู้หญิงช่วง 40–50 ปี
ในวัยนี้ ฮอร์โมนทำงานเต็มที่
ถ้าฮอร์โมนมีมากเกิน หรือไม่สมดุลกันระหว่างเอสโตรเจนกับโปรเจสเตอโรน จะกระตุ้นให้ เซลล์เยื่อบุท่อน้ำนม (ก้านองุ่น) เจริญหนาตัวขึ้น จนบางช่วงเกิดการ อุดตันชั่วคราว
ขณะเดียวกัน “ลูกองุ่น” ซึ่งเป็นต่อมน้ำนมก็สร้างของเหลวมากขึ้นตามฮอร์โมน เมื่อระบายไม่ทัน ของเหลวจึงคั่งอยู่ชั่วคราว เกิดเป็น ถุงน้ำขนาดเล็ก ที่มักยุบไปได้เองหลังหมดรอบเดือน
หลังหมดประจำเดือน ร่างกายหยุดผลิตฮอร์โมนเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน
เซลล์ในต่อมน้ำนมจึงหยุดสร้างของเหลว, lobule ค่อย ๆ หดเล็กลง และถูกแทนที่ด้วยไขมัน
เมื่อไม่มีของเหลวใหม่ถูกสร้างขึ้น ถุงน้ำเดิมจึง ยุบลงหรือหายไปเองตามธรรมชาติ นี่คือเหตุผลว่าทำไมผู้หญิงหลังหมดประจำเดือนมักไม่พบถุงน้ำใหม่ ๆ อีก
และการพบถุงน้ำใหม่ในช่วงนี้จึงควรตรวจให้แน่ใจว่าไม่ใช่ก้อนเนื้อชนิดอื่น
วัย 20–40 ปี อาจมี ถุงน้ำถาวร ได้ หากมีพังผืดจากการอักเสบไปรัดท่อน้ำนม
วัย 40–หมดประจำเดือน อาจยังเกิด ถุงน้ำเล็ก ๆ จากฮอร์โมน ได้เช่นกัน
หรือแม้แต่ผู้หญิงที่หมดประจำเดือนแล้ว ก็ยังอาจเกิด ถุงน้ำใหม่ ได้ในบางราย
ไม่ช่วยอะไร เพราะถุงยังอยู่เดี๋ยวก็มีการสะสมใหม่ และเกิดขึ้นมาเป็นถุงน้ำอยู่ดี
ยกเว้นถุงใหญ่มากอาจดูดเพื่อลดขนาดลง และลดการปวดตึง
ep. ต่อไป เราจะมาดูกันว่า “ถุงน้ำมีปัญหา (Complicated cyst)” แตกต่างจากถุงน้ำธรรมดาอย่างไร และทำไมบางครั้งหมอถึงต้องขอติดตามดูใกล้ชิดมากขึ้น